Karanlık psikoloji, insanların olumlu ve olumsuz taraflarının var olduğunu hatırlatan bir terim olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanoğlu var olduğu günden itibaren karanlık taraflarını içerisinde barındırmaktadır. Kimi zaman bu karanlık taraflar yaşamda onun hayatını kolaylaştırmış kimi zaman ise başka insanlara ve kendine zarar verebilecek bir yöne doğru evrilmesine sebep olmuştur.
Psikoloji neyin var olduğundan çok insanın bu var olan özellikleriyle, duygularıyla ve davranışlarıyla ne yaptığına odaklanmaktadır. Karanlık yönler dediğimizde de bu karanlık yönlerimizle ne yaptığımız kısmı asıl meseledir. Hepimizi ortaklaştıran bu karanlık yönler, herkes için aynı neticeleri vermez. Örneğin kimileri kıskançlık duygusuyla yıkıcı davranışlara yönelirken kimileri de kıskançlık duygusunu azme dönüştürerek çeşitli başarılar yakalamaktadır. Gelin birlikte karanlık psikoloji terimine daha yakından bakalım.
KARANLIK PSİKOLOJİ NEDİR?
Karanlık psikoloji özellikle insanın yıkıcı, manüpilatif ve olumsuz davranışlarına odaklanmaktadır. Buradaki yukarıda da sözünü ettiğim gibi karanlık tarafların insanın faydasına değil de zararına kullanıldığına şahitlik etmekteyiz. Kendinizde var olan bu karanlık tarafları ya da yakın çevrenizden birinde fark ettiğiniz bu yönleri daha iyi anlamaya ve kavramaya yönelik bir yolculuğa birlikte çıkabiliriz.
Burada karşımızı karanlık üçlü kavramı ortaya çıkmaktadır. Karanlık üçlü bize insanların içerisinde var olan üç özelliği işaret etmektedir: narsisizm, makyavelizm, psikopati. Bunlara yakından baktığımızda her birinin bir kısmının bize ait olabilecek olan özellikler olduğunu görebilir. Bütün mesele bunların ne derecede bizde veya çevremizde olduğu ve bunları hangi amaçlarla kullandığımızdır.
NARSİSİZM
Karanlık psikoloji dediğimizde aklımıza gelen ilk kavramlardan bir taneside narsisizm olacaktır. Narsisizm bir tanının ötesinde kişinin bir karakter ve davranış örüntüsünü tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu davranış örüntüsüne sahip kişiler, kendilerini diğer insanlardan daha üstün ve özel olarak tanımlamakta, diğerlerinin bu üstünlüğü görmelerine dair bir beklenti içerisinde olma ve çevresindeki herkesin kendinden daha aşağı bir konumda olduğunu ifade etme şeklindeki özelliklerle tanımlanmaktadır. Bunun yanı sıra öne çıkan diğer özellikleri empati yoksunluğu ve kibirli halleridir.
Hayatın belirli dönemlerinde ve anlarında kendimizi diğer insanlardan daha üstün gördüğümüz, kırılgan olduğumuz, diğer insanlarla empati kuramadığımız anlar elbette ki yaşamışızdır. Bu kimi zaman koruyucu bir işlev görmüş bile olabilir. Ancak yaşamın bütünü empati yoksunu ve üstünlük çabası içerisinde geçiyorsa, bu çevremize ve kendimize zarar veriyorsa burada bir problem olabilir.
MAKYAVELİZM
Makyavelizm terimi aslında hayatımıza İtalyan düşünür Niccolo Machiavelli ile birlikte girmiştir. Bu terim özellikle manüpilatif davranışları tanımlamak için psikoloji içerisinde ve farklı bilim dallarında da kullanılmaktadır. Manipülasyon bir başkasını kendi çıkarlarımız doğrultusunda yönlendirmek, aldatmak ve kişinin isteklerini de göz ardı etmek olarak tanımlanabilmektedir. Manipülatif bir kişi yoğun olarak kendi isteklerinin yapılmasına ortam sağlayacaktır. İstediklerini elde etmek için de her türlü yolu deneyebilirler.
Bu terime buradan baktığımızda bazen eşimize, dostumuza, ailemize isteklerimizi yaptırmak için söylediğimiz sözler, yaptığımız davranışlar aklımıza gelebilir. Peki o zaman karanlık psikoloji bize karanlık bir kişilik olarak mı bakar? Hayır. Sürekliliği olan bir davranış kalıbı içerisinde değilseniz bu davranış kalıplarını kullanmak bazen işinize bile yarayabilir.
PSİKOPATİ
Psikopati bir yönüyle narsisizm ile benzer davranış örüntülerine sahiptir. Aynı şekilde bir empati eksikliği göz önündedir ancak psikopati örüntülerine sahip olan her kişi narsist değildir. Burada özellikle bir ayrım kendini üstün görmeden daha çok empati eksikliği ile dürtüsel bir hareketin gözlemlenmesidir. Dürtüsel hareketler empati yoksunluğu ile birleştiğinde yaptıklarından suçluluk duymama ve aynı davranışları tekrar etme görülebilir. Bu kişilerin suç oranları da yüksektir.
Toplum arasında var olan bu kişiler sıklıkla diğerlerine zarar verebilir. Bunun diğer iki özellikten farkı bu özelliği derecesinin neredeyse olmamasıdır. Empati yoksunluğuyla dürtüsel yapılan hareketler sıklıkla çevreye zarar vermektedir. Bu zararın boyutu kimi zaman fark edilmeyecek düzeyde olduğunda sıklıkla seneler boyu halı altına süpürülebilir. Erken dönemde önlem alarak psikoterapi desteğine başvurmak önerilebilir.
KARANLIK PSİKOLOJİ ALANLARI
Karanlık psikoloji, gaslighting, love bombing, ghosting gibi terimlerle birlikte daha da gün yüzüne çıkmıştır. Diğer insanları etkileme, ikna etmeye çalışma, sosyal mühendislik ve liderlik, otorite gibi kavramlarla da kimi zaman eşleştirilmiştir. Ancak buradaki kullanım alanlarının önemli olan ilk bahsettiğim terimlerdeki gibi insanlara zarar vermeden faydalı yönlerine odaklanılmalıdır. Bunları işinize yarar bir versiyona dönüştürmek de mümkündür?
Burada da önemli olan farkındalık ve eğitimdir. Bunları hayatımızın içerisinde işimize yarar bir biçimde kullanmak istiyorsak öncelikle farkında olmalıyız. Karanlık taraflarımız bizimle birlikte. Onları tanırsak sınırlarını belirler ve hem diğer insanların bize nasıl davranabileceğini belirleriz hem de biz gerekli durumlarda kullanırız. Var olan her özelliğimiz farkında olduğumuzda işlevselliğimize katkı sağlayacaktır. Karanlık psikoloji nedir sorusunun cevabı da bu yazı ile birlikte detaylıca açıklanmıştır.
Klinik Psikolog Dilara Irmak Gaygusuz
Comments